Lăng Nguyễn Hữu Hào là một trong những di tích kiến trúc văn hóa độc đáo chưa được khai thác du lịch của thành phố Đà Lạt. Lăng tọa lạc trên một ngọn đồi phía Tây thành phố Đà Lạt và rất ít du khách biết đến di tích hay tham quan ngôi lăng mộ này.
Toàn cảnh lăng Nguyễn Hữu Hào.
Ông Nguyễn Hữu Hào được biết đến là một điền chủ giàu có nhất tại miền Nam thời bấy giờ. Ông quê ở Gò Công tỉnh Tiền Giang ngày nay, ông kết hôn với bà Lê Thị Bình là con gái của ông Lê Phát Đạt hay còn gọi là ông Huyện Sỹ là một trong những điền chủ giàu có nhất Việt Nam thời bấy giờ. Năm 1914 ông bà Nguyễn Hữu Hào sinh được một người con gái xinh đẹp đặt tên là Nguyễn Hữu Thị Lan. Đến khi 13 tuổi Nguyễn Hữu Thị Lan sang Pháp du học tại một trường công giáo, sau 7 năm du học bà trở về và kết hôn cùng vua Bảo Đại và được phong làm Nam Phương hoàng hậu. Bà Nam Phương đưa gia đình lên thành phố Đà Lạt để nghỉ ngơi, sinh sống tại một căn biệt thự xinh đẹp tại số 4 đường Hùng Vương bây giờ. Vào mùa thu năm Kỹ Mão 1939, ông Nguyễn Hữu Hào mất tại Đà Lạt, Nam Phương hoàng hậu đã cho xây dựng lăng mộ cho cha mình vào cuối năm 1939.
Lăng mộ Nguyễn Hữu Hào được thiết kế xây dựng trên một ngọn đồi cao chung quanh là rừng thông già bao phủ, lăng tựa đóa hoa sen đang nỡ. Cổng vào của khu lăng mộ là một trụ biểu bao gồm 4 trụ thẳng đứng tráng trí hoa sẽ và cho ngao, đề tự hai bên hai cặp câu đối do chính Nam Phương Hoàng Hậu viết. Nội dung của hai câu đối tạm dịch như sau:
Dữ quốc đồng hưu thiên cổ hà sơn thư khoán vĩnh
Dưỡng thân dục đãi bách niên phong thụ đỉnh chung bi.
Chất giáng trụ thiên phảng phất anh linh quy thổ lạc.
Chung trừ túc địa uất thông vượng khí hộ giai thành.
Tạm dịch:
Một lòng với nước, ngàn năm sông núi mãi ghi trong sách sử, khoán ước.
Nuôi dưỡng cha mẹ, trăm năm cây gió khắc ghi nỗi đau buồn trên chuông đỉnh.
Chót vót chống trời, phảng phất khí thiêng về nơi an lạc.
Đất thiêng tốt lành, bao trùm vượng khí bảo vệ chốn giai thành.
Bên trong khu lăng mộ Nguyễn Hữu Hào.
Đường lên khu lăng mộ được gọi là nhất chính đạo có ý nghĩa là con đường duy nhất lên lăng mộ, con đường gồm 36 bậc thang cứ cách 9 đến 13 bậc sẽ có một chiếu nghỉ. Nhất chính đạo là con đường duy nhất nối với cổng chính đến khu lăng mộ, trên lăng có một khu vực rộng lớn là khoảng sân tế với một cái đỉnh lớn đặt trước lăng. Thành lan can bao bọc sân tế được xây dựng với mái mộ xây bằng đá rửa đúc bê tông hình tán xòe. La phông mộ được thiết kể theo kiểu dàn hoa, mái lăng được lợp ngói lưu ly màu xanh.
Bên trong lăng mộ có hai ngôi mộ được xây dựng bằng đá xanh lộ thiên hình chữ nhật cao khoảng 30cm. Với kiến trúc độc đáo hài hòa, chung quanh được bảo phủ bởi các đồi thông bạc ngàn, di tích lăng Nguyễn Hữu Hào đang nằm trong danh sách tổng thế các điểm được thành phố Đà Lạt quy hoạch khai thác du lịch tìm năng. Nhưng hiện nay, công trình lăng mộ này đang xuống cấp và bị lãng quên bởi chính người dân thành phố ngàn hoa này.
